Ne Kadar Paramızı
Çalıyorlar ?

2017 yılında tütün ürünlerinin ithalatı için ülkemizin bütçesinden 522.7 milyon dolar harcadık.

Çokuluslu sigara şirketleri her yıl 700 milyar dolar kazanırken dünya çapında daha az vergi ödemek için, pek çok ülkede vergi sistemini alt edecek oyunlar oynuyorlar.

Hiçbir para zararımızın tam karşılığı değil

Tütünün yol açtığı zararlar, sadece saçtığı ölüm ve hastalıklarla sınırlı kalmıyor. Tütün dünyanın sürdürülebilir gelişimine de zarar veriyor. Sigara içmenin dünyamıza toplam maliyeti 1,5 trilyon dolara yaklaşıyor. Bu da dünyadaki tüm gayri safi yurtiçi hasılanın yaklaşık %2’sine ve toplam sağlık masraflarının %6’sına denk geliyor. 1,5 trilyon dolarlık bu ekonomik maliyetin büyük bir çoğunluğu, tütün nedeniyle hasta olan veya hayatını kaybedenlerin iş gücünde ortaya çıkardığı açığa bağlı. Bir diğer %30’u ise sigarayla ilişkili hastalıkların tedavisine bağlı masraflar. Tabii, bu maliyete tütün tarımı, sigaraya bağlı yangınlar, sigara izmaritlerinin yol açtığı çevresel hasarlar ve tıbbi sorunlar, pasif içicilik, yanmayan tütün ürünleri ve hepsinden önemlisi tütün kurbanları ve yakınlarının yaşadığı ölçülemez acı ve sıkıntılar dahil değil.


Tütünün hayatın her alanına maliyeti katlanarak büyüyor

Tütün kullanan kişilerin sayısı arttıkça tütün kullanımının maliyeti de katlanıyor. Dünyadaki birçok ülkenin kaynakları kısıtlı. Dolayısıyla tütüne harcanan para, eğitim, sağlık, teknoloji ve üretim gibi alanlara daha fazla yatırım yapılmasına engel oluyor. Yani sigara içilmesi sadece sağlık sorunlarına ve ölümlere yol açmıyor; eğitim, sağlık ve teknoloji gelişimini de engelliyor. Böylece yol açtığı sorunlar aslında bir çığ gibi büyüyor.

Sigaraya bağlı sağlık sorunlarının çoğu sigaraya başlandıktan onlarca yıl sonra ortaya çıkıyor. Bu nedenle sigaranın topluma zararı, tüketimin arttığı yerlerde kaçınılmaz olarak artıyor.

Genç yaşlarda sigara içmeye başlayan kişiler bu alışkanlığın yıllar boyunca kendileri ve aileleri için ne büyük bir ekonomik yük yaratacağını bilmiyorlar. Ülkelerin zengin veya yoksul olmasından bağımsız olarak, tütün kullanımının yükü de yoksulların üzerine binerek sağlıkta ve ekonomide eşitsizlik doğuruyor. Yoksullar gelirlerinin daha büyük bir oranını tütün ürünlerine harcayarak gıda, eğitim, sağlık ve barınma gibi temel ihtiyaçlarından kısıyor. Üstelik sigaranın neden olduğu sağlık sorunları bu durumu şiddetlendiriyor. Ailenin geçimini sağlayan kişi, sigaraya bağlı olarak hasta olduğunda veya hayatını kaybettiğinde, ailenin tamamı yıkıma uğruyor ve daha da yoksullaşıyor: Tütün ve yoksulluk kısır döngüsü:

Hem hayatlarımızdan hem cebimizden çalıyorlar…

Türkiye’de toplam yaşanacak yıllardan çalınan zamanın 1/5’inden tütün kullanımı sorumlu. Sigaranın bu olumsuz tablodaki payı; obezite, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet gibi birçok risk faktörününkinden daha yüksektir.2

Türkiye’de 2017 yılında yaklaşık 100 bin ton tütün ithal edilmiş ve karşılığında 522,7 milyon dolar ödenmiştir; üstelik bu rakamlar her yıl düzenli olarak artmaktadır.

Fiyatlandırma taktikleriyle bağımlının hayatını ele geçiriyorlar

2019 yılında Türkiye’de ortalama bir sigara paketi 15 TL. Günde bir paket sigara içen biri yılda toplam 5500 TL harcıyor. Sigara içen kişiler her ay sigaraya ödedikleri parayı tasarruf hesaplarına koyarlarsa 10 yılın sonunda bugünün parasına göre 100.000 TL civarında bir parayı biriktirebilirler.

Şu anda tüm dünyadaki tütün pazarı yaklaşık 700 milyar doları buluyor.3 Bu rakam ülkemizin 2019 yılında sağlığa ayırdığı yaklaşık 28 milyar dolarlık bütçenin tam 25 katı.4 Tütün firmaları 5 yıl sonra 1 trilyon doları aşması öngörülen3 bu pazarı daha da büyütmek için pazarlamanın yanı sıra vergilendirmede de çeşitli taktiklere başvuruyorlar. Bilindiği gibi tütün ürünlerine yönelik kademeli ve düzenli vergi artışı tütün tüketimini azaltmanın en maliyet etkin yöntemlerinden biri. Üstelik bu durum devletin gelirlerini artırarak sağlık giderlerinin finansmanına da katkıda bulunuyor.5

Ancak tütün şirketleri vergi artışlarını bahane göstererek farklı segmentteki ürünlerinin fiyatlarını asimetrik bir biçimde artırarak karlılıklarını daha da artırabiliyorlar. Örneğin yakın zamanda yayımlanmış bir bilimsel araştırmada, bir tütün firmasının devletin uyguladığı kademeli vergi artışından daha fazlasını en pahalı ve en popüler markalarının fiyatlarına yansıttığı, en ekonomik markalarına ise vergi artışından daha az zam yaptığı anlaşılmıştır. Bu taktik, tütün kullanıcılarının bu ürünlere daha ucuz fiyatlarda erişebilmesini sağlayarak, tütün kullanımını bırakma potansiyeli olan kişilere maddi bir fırsat sunuyor ve müşteri kaybını önlüyor. Öte yandan, buradan azaltmış olduğu gelirin fazlasını hem pahalı hem de popüler ürünlerinden sağladığı ilave karla karşılamış oluyor.6

Ne yaptıklarının farkında olmak fark yaratmamızın ilk adımı olabilir

Bu taktikleri boşa çıkarmanın en etkili yolu ise perakende satış fiyatının içindeki vergi oranını mümkün olduğunca en üst seviyeye çıkarmak. 2018 yılı itibariyle vergi oranının satış fiyatının %75 ve daha fazlası olduğu 38 ülke var. Bir başka deyişle, bu ülkelerde yaşayan 1 milyar insana yüksek tütün vergileriyle kısmen koruma sağlanıyor. Ancak bu 1 milyar kişinin çoğu yüksek ve orta gelir düzeyindeki ülkelerde yaşıyor. Düşük gelir düzeyine sahip ülkeler bu rakama ancak %3’lük bir katkı sağlıyor; bu da tütün şirketlerinin taktiklerini bu pazarlarda yoğunlaştırmasına aracı oluyor.5

Referanslar:

1. Drope J, Schluger N, Cahn Z, Drope J, Hamill S, Islami F, Liber A, Nargis N, Stoklosa M. 2018. The Tobacco Atlas. Atlanta: American Cancer Society and Vital Strategies.

2. T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü. Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2017. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1106, Ankara, 2018; ISBN: 978-975-590-697-3.

3. Tobacco Market – Global Market Outlook (2007-2016). Stratistics Market Research Consulting Pvt Ltd. July 2019.

4. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2019 Bütçesine Genel Bakış. http://www.sbb.gov.tr/2019-butcesine-genel-bakis/ (son erişim tarihi: 10.11.2019)

5. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2019. Geneva: World Health Organization; 2019. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.

6. Valdois JB, et al. Tobacco industry tactics in response to cigarette excise tax increases in Mauritius. Tob Control. Published Online First: 04 November 2019. doi: 10.1136/tobaccocontrol-2019-055196